Inleiding
In de Meerjaren Programma Begroting (MPB) wordt het gemeentelijk beleid toegelicht. De MPB gaat over alle gemeentelijke taken, zoals: zorg, onderwijs, ruimtelijke ontwikkeling, openbare ruimte, veiligheid, recreatie, milieu en gemeentebelastingen. De brede samenstelling van het gemeentelijk takenpakket maakt het lezen van een gemeentebegroting niet eenvoudig. Deze leeswijzer is bedoeld om u daarbij op weg te helpen. De volgende onderwerpen komen aan de orde:
- Waaruit bestaat een MPB?
- Indeling van de MPB.
- Voorgestelde nieuwe ontwikkelingen en beleidswijzigingen.
- De Algemene reserve en de Bestemmingsreserve ontwikkeling Apeldoorn (BROA).
- Webversie MPB.
- Hoe vind ik een bepaald onderwerp in de MPB?
Waaruit bestaat een MPB ?
De MPB is vergelijkbaar met een privé-huishoudboekje. De jaarlijkse uitgaven en inkomsten die de gemeente kent - ook wel de exploitatie genoemd - staan er in vermeld. Voorbeelden van belangrijke uitgaven zijn de vergoedingen aan zorginstellingen (jeugd en maatschappelijke ondersteuning), subsidies aan instellingen, de verstrekking van bijstandsuitkeringen, de rente en afschrijving als gevolg van gemeentelijke investeringen en de salariskosten van het bestuur en het gemeentelijk personeel. De gemeenteraad bepaalt de beleidsonderwerpen, de hoeveelheid geld (omvang van het budget) dat er maximaal aan besteed mag worden en de prestaties die daarvoor geleverd moeten worden. De MPB is verdeeld in 9 programma's. Op die programma worden de inkomsten en uitgaven verantwoord op taakvelden, die bij wet zijn voorgeschreven.
Naast de uitgaven zijn ook de inkomsten in de begroting opgenomen. Tot de belangrijkste inkomsten van de gemeente behoren:
- de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Dit is een rijksbijdrage, waarvan de raad de bestedingen voor het overgrote deel naar eigen inzicht kan bepalen;
- specifieke bijdragen die het rijk maar ook de provincie aan de gemeente verstrekken om door hen bepaalde taken te kunnen bekostigen. Voorbeelden zijn de rijksbijdragen die de gemeente krijgt voor bijstandsuitgaven, onderwijsachterstandenbeleid en het regionale meld- en coördinatiecentrum (schoolverzuim);
- eigen inkomsten uit gemeentebelastingen (bijvoorbeeld de onroerende zaakbelasting), maar ook inkomsten uit leges die worden verkregen omdat inwoners specifieke diensten van de gemeente afnemen (bijv. een paspoort of een omgevingsvergunning) en gemeentelijke heffingen (bijv. voor de inzameling van huishoudelijk afval). De raad beslist over de omvang van de gemeentebelastingen, leges en rechten.
De uitkering uit het gemeentefonds bepaalt voor bijna 60% onze inkomsten. De omvang van het gemeente-fonds is gekoppeld aan de omvang van de rijksuitgaven. Nemen die rijksuitgaven toe, dan hebben ook gemeenten meer te besteden. Besluit het rijk tot bezuinigingen op de rijksuitgaven, dan hebben gemeenten minder te besteden. Een wettelijke eis is dat de gemeentelijke exploitatie-uitgaven niet hoger mogen zijn dan de inkomsten; ieder begrotingsjaar moet ‘sluitend’ zijn. Dit in tegenstelling tot het Rijk, waar vaak sprake is van een begrotingstekort waarvoor het Rijk vervolgens een lening moet aantrekken.
Indeling van de MPB
In de inhoudsopgave treft u aan uit welke hoofdstukken de MPB is samengesteld. In vogelvlucht worden deze hoofdstukken hier nader toegelicht. Wij wijzen er op dat het hoofdstuk financiële beschouwingen in deze MPB vóór de Meerjarenprogrammabegroting is opgenomen.
Hoofdstuk 1.1 Nota van aanbieding
De nota van aanbieding vermeldt vooral de richting die het college voor de gemeente Apeldoorn wil inslaan en op welke wijze dat in de MPB 2021-2024 tot uitdrukking komt. Daarmee geeft de MPB de bestuurlijke visie aan hoe wij samen met u onze stad en dorpen willen besturen en vormgeven.
Hoofdstuk 1.2 Financiële beschouwingen
Hierin schetst het college de financiële ontwikkelingen voor de komende jaren die een rol spelen bij het opstellen van de MPB. Een belangrijk deel is gewijd aan de ontwikkeling van het gemeentefonds en de maatregelen die het college aan de raad voorstelt om de MPB financieel sluitend te krijgen.
Hoofdstuk 1.3 Samenvattend overzicht
Het samenvattend overzicht betreft alle voorstellen voor (onontkoombaar) nieuw beleid en ombuigingen die in deze MPB zijn verwerkt.
Hoofdstuk 2 Strategische doelen en topthema's
De begrotingsprogramma's in de MPB zijn niet geordend rond de strategische doelen en topthema's zoals die in het bestuursakkoord 2018-2022 'De kracht van Apeldoorn' zijn vastgelegd. W e geven aan welke programma's bijdragen aan de realisering hiervan.
Hoofdstuk 3 Meerjarenprogrammabegroting
In dit hoofdstuk vindt u de meerjarenbegroting van de gemeente, die bestaat uit negen programma's. De programma’s zijn opgebouwd uit (hoofd)doelstellingen en prestaties.Sommige taken en bevoegdheden zijn ondergebracht bij Gemeenschappelijke Regelingen (verlengd lokaal bestuur) en andere zogenaamde verbonden partijen (gemeente is aandeelhouder). In de programma's wordt naar deze verbonden partijen verwezen. Effectindicatoren in grafiekvorm en de belangrijkste risico's zijn eveneens opgenomen. Tenslotte treft u verwijzingen naar belangrijke kadernota's aan.
De wettelijke verantwoordingsvoorschriften voor gemeenten (BBV-regelgeving) verplichten ons om een overzicht van de overheadkosten (o.a. indirecte personele kosten, huisvesting, ICT) op te nemen via een apart taakveld 04. De verantwoording hierover treft u aan in de paragraaf Bedrijfsvoering.
Versterking van de beleidscyclus
In overleg met de Raadswerkgroep Modernisering Begroting en het Auditcomité is besloten om prioriteit te geven aan de verbetering van de beleidscyclus. De raad heeft in het najaar van 2018 ingestemd met de nota 'Versterking van de beleidscyclus 2018-2022', gericht op het verbeteren van de beleidscyclus waardoor beter inzicht in en sturing op de doeltreffendheid van ons beleid wordt bereikt. De doelen zijn onder andere:
- het versterken van en koppeling met onze strategische doelen
- het verbeteren van de koppeling tussen doelen en middelen
- het verbeteren van de samenhang tussen kadernota's en planning- en control (p&c.) documenten.
Om de inhoudelijke samenhang tussen kadernota's en p&c documenten te verbeteren hebben wij in de MPB 2019-2022 de kadernota's gekoppeld aan een hoofddoelstelling. Verschillende doelenbomen zijn hierop aangepast, waarbij tegelijk een relatie wordt gelegd met ons college werkprogramma.
In de MPB 2020-2023 zijn verdere verbeteringen aangebracht door de prestaties concreter te formuleren. Daarnaast zijn de kadernota's geactualiseerd en zoveel mogelijk voorzien van een einddatum. Tevens zijn de paragrafen onderhoud kapitaalgoederen en verbonden partijen verbeterd. Aan verschillende effectindicatoren is een (beknopte) trendanalyse toegevoegd.
Voor wat betreft de effectindicatoren stellen wij vast, dat gemeenten verplicht zijn om bepaalde indicatoren op te nemen en daarbij de data te gebruiken van de website 'waarstaatjegemeente.nl'. Helaas is deze data niet altijd actueel, waardoor verschillende grafieken 2018 als laatste jaar hebben waarin de cijfers zijn bijgewerkt.
In deze MPB 2021-2024 zijn de prestaties verder aangescherpt en zijn in enkele programma's, op basis van aanbevelingen van de Rekenkamercommissie bij de Jaarrekening 2019, indicatoren toegevoegd die iets zeggen over het behalen van de doelstellingen en het realiseren van prestaties. Als de raad dit een meerwaarde vindt, dan willen we dat in de volgende MPB uitbreiden naar alle programma's.
Hoofdstuk 4 Verplichte paragrafen
Het is een wettelijke eis dat elke gemeente alle onderstaande paragrafen in de MPB opneemt. De paragrafen vormen een dwarsdoorsnede van de begroting op een specifiek terrein.
- De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing
Het weerstandsvermogen geeft aan hoe solide de financiële positie van de gemeente is en wordt bepaald door de weerstandscapaciteit (beschikbare gelden zoals reserves) af te zetten tegen de omvang van de risico’s. In deze paragraaf zijn ook financiële kengetallen opgenomen, zoals solvabiliteit en schuldquote. - De paragraaf onderhoud kapitaalgoederen
In deze paragraaf wordt per onderdeel toegelicht op welke wijze het onderhoud van de gemeentelijke kapitaalgoederen (zoals wegen, riolering, gebouwen) gewaarborgd is. - De paragraaf financiering
Hierin wordt de werkwijze met betrekking tot de financieringsbehoefte van de gemeente toegelicht. - De paragraaf verbonden partijen
De gemeente werkt vaak samen met andere partijen om bepaalde doelen te bereiken. Als deze samenwerking in een bestuurlijke en financiële vorm wordt gegoten, spreken we van een verbonden partij. In deze paragraaf worden alle verbonden partijen nader toegelicht. - De paragraaf grondbeleid
De gemeente speelt ook een rol in het kopen en verkopen van gronden. In deze paragraaf wordt dieper op het grondbeleid van de gemeente ingegaan. - De paragraaf lokale heffingen
Hierin wordt stilgestaan bij de diverse gemeentelijke belastingen en heffingen en de gevolgen daarvan voor de inwoners. Ook worden hier de tarieven voor het komende begrotingsjaar genoemd. - De paragraaf bedrijfsvoering
Deze paragraaf gaat in op ontwikkelingen binnen de gemeentelijke organisatie, die gericht zijn op een zo goed mogelijke dienstverlening aan de inwoners en een zo zorgvuldige mogelijke besluitvorming.
Op verzoek van uw raad is voor Vastgoed een niet verplichte paragraaf in de MPB opgenomen.
Hoofdstuk 5. Bijlagen.
Tot slot is een aantal bijlagen aan de meerjarenbegroting toegevoegd. Sommige daarvan zijn door het Rijk verplicht voorgeschreven. Tot de belangrijkste bijlagen behoren:
Beleidswijzigingen
Het college heeft de voorstellen voor ombuigingen en nieuwe ontwikkelingen zoals die in het Financieel Perspectief 2021-2024 zijn opgenomen, in deze MPB verwerkt. Daarnaast treft u aanvullende onderwerpen aan, waaronder enkele door de raad vastgestelde moties. Deze voorstellen staan met hun financiële gevolgen in het hoofdstuk 1.2 Financiële beschouwingen en worden in de betreffende programma’s toegelicht.
De BROA
Naast de jaarlijkse exploitatie-uitgaven voert de gemeente ook investeringsprojecten uit. Deze investeringen worden geactiveerd (jaarlijkse afschrijving) of ten laste gebracht van reserves. De Bestemmingsreserve Ontwikkeling Apeldoorn (BROA) is één van die bestemmingsreserves. De BROA wordt gevoed met bijdragen van de provincie Gelderland en rijksbijdragen. De doorrekening van de BROA is onder bijlage 5.2 opgenomen.
Hoe een bepaald onderwerp in de meerjarenbegroting te vinden?
Afhankelijk van waarin u bent geïnteresseerd, zijn de ingangen hierna samengevat:
- Voor beleidsmatige en financiële achtergronden die voor het college het vertrekpunt zijn geweest bij de opstelling van deze MPB verwijzen wij u naar hoofdstuk 1 de Nota van Aanbieding .
- De financiële positie van de gemeente en een aantal specifieke onderwerpen die voor deze MPB van belang zijn worden in de Financiële beschouwingen hoofdstuk 2 nader toegelicht.
- Voor een totaalbeeld van de voorstellen voor ombuigingen (bezuinigingen en inkomstenverhogingen) en nieuw beleid kunt u het samenvattend overzicht in hoofdstuk 3 raadplegen. De toelichting vindt u onder de betreffende begrotingsprogramma’s.
- De paragraaf ‘Lokale heffingen’ in hoofdstuk 4 gaat specifiek in op de gemeentelijke tarieven en belastingen.